Soạn bài Ôn tập phần Tiếng Việt - Ngữ văn 10 tập 2
1. Hoạt động giao tiếp là gì ? Có những nhân tố giao tiếp nào tham gia và chi phối hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ ? Trong hoạt động giao tiếp có những quá trình nào ?
2. Lập bảng so sánh đặc điểm của ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết :
| Hoàn cảnh và điều kiện sử dụng | Các yếu tố phụ trợ | Đặc điểm chủ yếu về từ và câu | |
| Ngôn ngữ nói | |||
| Ngôn ngữ viết |
3. Văn bản có những đặc điểm cơ bản nào ? Hãy phân tích các đặc điểm ấu qua một văn bản cụ thể trong sách giáo khoa Ngữ văn 10.
Điền tên các loại văn bản (phân biệt theo phong cách ngôn ngữ) vào sơ đồ phân loại sau đây (trang 138 - SGK Ngữ văn 10 tập 2)
4. Lập bảng ghi các đặc điểm cơ bản cho thấy các đặc trưng của phong cách ngôn ngữ sinh hoạt và phong cách ngôn ngữ nghệ thuật theo mẫu sau :
| Phong cách ngôn ngữ sinh hoạt | Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật |
- Tính cụ thể - ... |
5. a) Trình bày khái quát về :
- Nguồn gốc của tiếng Việt.
- Quan hệ họ hàng của tiếng Việt.
- Lịch sử phát triển của tiếng Việt.
b) Anh (chị) hãy kể tên một số tác phẩm văn học Việt Nam :
- Viết bằng chữ Hán.
- Viết bằng chữ Nôm.
- Viết bằng chữ quốc ngữ.
6. Tổng hợp những yêu cầu về sử dụng tiếng Việt đúng chuẩn mực theo bảng mẫu sau :
| Về ngữ âm và chữ viết | Về từ ngữ | Về ngữ pháp | Về phong cách ngôn ngữ |
- Cần phát âm đúng - ... |
7. Trong những câu sau, câu nào anh (chị) cho là đúng :
a) Muốn chiến thắng đòi hỏi ta phải chủ động tiến công.
b) Muốn chiến thắng, ta phải chủ động tiến công.
c) Được tham quan danh lam thắng cảnh làm chúng ta thêm yêu đất nước.
d) Được tham quan danh lam thắng cảnh, chúng ta càng thêm yêu đất nước.
e) Qua hoạt động thực tiễn nên ta rút ra được những kinh nghiệm quý báu.
g) Qua hoạt động thực tiễn, ta rút ra được những kinh nghiệm quý báu.
h) Nhờ trải qua hoạt động thực tiễn, nên ta rút ra những kinh nghiệm quý báu.
Câu 1 trang 138 - SGK Ngữ văn 10 tập 2 : Hoạt động giao tiếp là gì ? Có những nhân tố giao tiếp nào tham gia và chi phối hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ ? Trong hoạt động giao tiếp có những quá trình nào ?
Trả lời :
- Hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ là một trong những hoạt động cơ bản của con người. Nhờ ngôn ngữ và giao tiếp, con người trao đổi thông tin, bộc lộ thái độ, tình cảm … để tổ chức xã hội hoạt động.
- Các nhân tố giao tiếp bao gồm :
+ Nhân vật giao tiếp : là những người tham gia giao tiếp
+ Nội dung giao tiếp, tức thông tin, thông điệp, ngôn bản …
+ Mục đích giao tiếp (gọi tắt là đích) là chủ đích mà các hành vi giao tiếp hướng tới.
+ Hoàn cảnh giao tiếp: gồm thời gian, địa điểm, phương tiện, cách thức giao tiếp.
- Trong hoạt động giao tiếp có những quá trình sau đây :
+ Quá trình tạo lập văn bản (nói, viết).
+ Quá trình tiếp nhận văn bản (nghe, đọc).
Câu 2 trang 138 - SGK Ngữ văn 10 tập 2 : Lập bảng so sánh đặc điểm của ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết :
| Hoàn cảnh và điều kiện sử dụng | Các yếu tố phụ trợ | Đặc điểm chủ yếu về từ và câu | |
| Ngôn ngữ nói | Người nói và người nghe giao tiếp trực tiếp, trong điều kiện thời gian, không gian nhất định | Rất nhiều yếu tố phụ trợ : Ngữ điệu, giọng điệu, nét mặt, cử chỉ, hành vi. | Thường sử dụng các từ đơn nghĩa, thông dụng, chủ yếu dùng với nghĩa tường minh, chưa gọt giũa, có nhiều thán từ, thán ngữ, nhiều câu tỉnh lược, câu cảm, câu nghi vấn,… |
| Ngôn ngữ viết | Hoàn cảnh gián tiếp. Không hạn chế về không gian, thời gian | Không có yếu tố phụ trợ kèm theo, phải sử dụng dấu câu, kiểu câu thay thế. | Từ ngữ chọn lọc, gọt giũa, thường dùng các từ đa nghĩa, các thuật ngữ chính xác, có khi ít gặp trong khẩu ngữ, thường có các câu ghép phức hợp, nhiều thành phần,… |
Câu 3 trang 138 - SGK Ngữ văn 10 tập 2 : Văn bản có những đặc điểm cơ bản nào ? Hãy phân tích các đặc điểm ấu qua một văn bản cụ thể trong sách giáo khoa Ngữ văn 10.
Điền tên các loại văn bản (phân biệt theo phong cách ngôn ngữ) vào sơ đồ phân loại sau đây (trang 138 - SGK Ngữ văn 10 tập 2)
Trả lời :
Những đặc điểm cơ bản của văn bản :
- Văn bản bao giờ cũng tập trung nhất quán vào một chủ đề và triển khai chủ đề một cách trọn vẹn.
- Các câu trong văn bản có sự liên kết chặt chẽ với nhau bằng các liên từ và liên kết về nội dung. Cả văn bản phải được xây dựng theo một kết cấu mạch lạc, rõ ràng.
- Mỗi văn bản thường hướng đến một mục đích giao tiếp nhất định.
- Mỗi văn bản óc những dấu hiệu hình thức riêng biểu hiện tính hoàn chỉnh về mặt nội dung: thường mở đầu bằng một tiêu đề và có dấu hiệu kết thúc phù hợp với từng loại văn bản.
Ví dụ : văn bản Ba Bể – huyền thoại và sự thật của Bùi Văn Định (ngữ văn 10, tập 2, trang 26 :
- Chủ đề của văn bản là truyền thuyết về hòn đảo An Mạ.
- Câu chuyện được kể rất logic. Các câu trong văn bản được liên kết với nhau bằng các liên từ, các từ chuyển tiếp (chuyện kể rằng, rồi bỗng một đêm, duy chỉ có …) và liên kết theo mạch kể thời gian.
- Mục đích giao tiếp của văn bản: giới thiệu về hòn dảo bằng huyền thoại nhằm gây sự tò mò, chú ý và khát khao khám phá của khách tham quan về những bí ẩn của hòn đảo.
- Về hình thức: văn bản được chia thành ba phần rõ ràng, mạch lạc và dễ nhận biết.
Câu 4 trang 139 - SGK Ngữ văn 10 tập 2 : Lập bảng ghi các đặc điểm cơ bản cho thấy các đặc trưng của phong cách ngôn ngữ sinh hoạt và phong cách ngôn ngữ nghệ thuật theo mẫu sau :
| Phong cách ngôn ngữ sinh hoạt | Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật |
| - Tính cụ thể | - Tính hình tượng |
| - Tính cảm xúc | - Tính truyền cảm |
| - Tính cá thể | - Tính cá thể hóa |
Câu 5 trang 139 - SGK Ngữ văn 10 tập 2 :
a) Trình bày khái quát về :
- Nguồn gốc của tiếng Việt : gắn bó với nguồn gốc và tiến trình phát triển của dân tộc Việt. Tiếng Việt thuộc học ngôn ngữ Nam Á.
- Quan hệ họ hàng của tiếng Việt : Tiếng Việt có quan hệ với tiếng Mường. Hai nhóm ngôn ngữ này đều được hình thành từ tiếng Việt Mường chung (tiếng Việt cổ) – là nhóm ngôn ngữ xuất phát từ dòng ngôn ngữ Môn – Khmer thuộc học ngôn ngữ Nấm.
- Lịch sử phát triển của tiếng Việt : có 4 giai đoạn chính :
+ Thời Bắc thuộc và chống Bắc thuộc : Tiếng Việt tiếp xúc lâu dài với tiếng Hán. Mượn các từ tiếng Hán và Việt hóa, từ đó làm cho tiếng việt trở nên phong phú và phát triể mạnh mẽ.
+ Thời kì độc lập tự chủ : Bị tiếng Hán chèn ép. Nhưng tiếng Việt vẫn phát triển nhờ việc tiếp tục vay mượn tiếng Hán theo hướng Việt hóa, làm cho tiếng việt thêm phong phú, tinh tế, uyển chuyển. Xuất hiện chữ Nôm.
+ Thời kì Pháp thuộc : Tiếng Việt tiếp tục bị chèn ép bởi tiếng Pháp. Những tiếng Việt vẫn có hướng đi, văn xuôi tiếng việt hình thành và phát triển cùng với sự ra đời của hệ thống chữ quốc ngữ. Nhiều từ ngữ mới xuất hiện và được sử dụng rộng rãi.
+ Từ sau Cách mạng tháng 8 đến nay : Tiếng Việt phát triển mạnh mẽ hơn. Những từ thuộc ngôn ngữ khoa học được chuẩn hóa tiếng Việt và sử dụng rộng rãi. Chức năng xã hội của tiếng Việt được mở rộng.
b) Anh (chị) hãy kể tên một số tác phẩm văn học Việt Nam :
- Viết bằng chữ Hán : Nam quốc sơn hà, buổi chiều đứng ở phủ Thiên Trường trông ra, chiếu dời đô, hịch tướng sĩ, bình Ngô đại cáo, Hoàng Lê nhất thống chí, …
- Viết bằng chữ Nôm : Quốc âm thi tập, Truyện Kiều, Bánh trôi nước, qua đèo ngang, Truyện Lục Vân Tiên
- Viết bằng chữ quốc ngữ : Viếng lăng Bác, Đoàn thuyền đánh cá, Lặng lẽ Sa pa, Làng, Hai đứa trẻ, …
Câu 6 trang 139 - SGK Ngữ văn 10 tập 2 : Tổng hợp những yêu cầu về sử dụng tiếng Việt đúng chuẩn mực theo bảng mẫu sau :
| Về ngữ âm và chữ viết | Về từ ngữ | Về ngữ pháp | Về phong cách ngôn ngữ |
| Cần phát âm đúng chính âm | Dùng từ đúng nghĩa | Nói, viết đúng câu | Nói, viết đúng phong cách ngôn ngữ |
| Chữ viết đúng chính tả | Dùng từ địa phương phải chọn lọc | Dùng câu đúng ngữ cảnh | |
| Vay từ nước ngoài phải có ý thức Việt hóa |
Câu 7 trang 139 - SGK Ngữ văn 10 tập 2 : Trong những câu sau, câu nào anh (chị) cho là đúng :
a) Muốn chiến thắng đòi hỏi ta phải chủ động tiến công.
b) Muốn chiến thắng, ta phải chủ động tiến công.
c) Được tham quan danh lam thắng cảnh làm chúng ta thêm yêu đất nước.
d) Được tham quan danh lam thắng cảnh, chúng ta càng thêm yêu đất nước.
e) Qua hoạt động thực tiễn nên ta rút ra được những kinh nghiệm quý báu.
g) Qua hoạt động thực tiễn, ta rút ra được những kinh nghiệm quý báu.
h) Nhờ trải qua hoạt động thực tiễn, nên ta rút ra những kinh nghiệm quý báu.
Trả lời :
- Các câu đúng là : b, d, g, h.
- Các câu a, c, e sai. Lỗi sai là người viết không phân định được ranh giới giữa các thành phần phụ với nòng cốt câu.