Soạn bài Phú sông Bạch Đằng Bạch Đằng giang phú

1. Đọc Tiểu dẫn để nắm được bố cục bài phú, vị trí của chiến thắng Bạch Đằng trong lịch sử và đề tài sông Bạch Đằng trong văn học. Đọc kĩ các chú thích để hiểu được các từ khó, các điển tích, điển cố

2. Mở đầu bài phú, nổi bật lên là hình tượng nhân vật "khách". Anh (chị) hãy tìm hiểu

- Mục đích dạo chơi thiên nhiên, chiến địa của "khách"

- "Khách" là người có tráng chí (chí lớn), có tâm hồn như thế nào qua việc nhắc đến những địa danh lịch sử của Trung Quốc và miêu tả những địa danh lịch sử của đất Việt?

3. Cảm xúc của "khách" trước khung cảnh thiên nhiên sông Bạch Đằng: Phấn khởi, tự hào? Buồn thương, nuối tiếc vì những giá trị đang lùi vào quá khứ? Lí giải cách lựa chọn của anh (chị).

4. Vai trò của hình tượng các bô lão trong bài phú? Chiến tích trên sống Bạch Đằng đã được gợi lên như thế nào qua lời kể của các bô lão? Thái độ, giọng điệu của họ trong khi kể chuyện?

Qua lời bình luận của các bô lão (đoạn "Tuy nhiên: từ có vũ trụ...Nhớ người xưa chừ lệ chan"), trong các yếu tố: địa thế sông núi, con người, theo anh (chị), yếu tố nào giữ vai trò quan trọng nhất làm nên chiến thắng Bạch Đằng?

5. Lời ca của các vị bô lão và lời ca nối tiếp của "khách" nhằm khẳng định điều gì?

6. Phát biểu về giá trị nội dung và nghệ thuật của bài phú.

Lời giải:

Câu 1 trang 7 - SGK Ngữ Văn 10 tập 2: Đọc Tiểu dẫn để nắm được bố cục bài phú, vị trí của chiến thắng Bạch Đằng trong lịch sử và đề tài sông Bạch Đằng trong văn học. Đọc kĩ các chú thích để hiểu được các từ khó, các điển tích, điển cố

Trả lời:

- Bố cục: 4 phần

+ Đoạn 1: “Khách có lẻ… luống còn lưu”: giới thiệu nhân vật khách và tráng trí của ông, cảm xúc của khách hi du ngoạn qua sông Bạch Đằng.

+ Đoan 2: “Bên sông các bô lão… chừ lệ chan”: cuộc gặp gỡ bên sông và câu chuyện của các bô lão.

+ Đoạn 3: “ Rồi vừa đi… lưu danh”: Lời bình luận của các bô lão.

+ Đoạn 4 – còn lại: lời kết- bình luận của nhân vật khách- tác giả.

- Vị trí: có vị trí lịch sử quan trọng của dân tộc. Là 1 đề tài quen thuộc của thơ ca dân tộc.

Câu 2 trang 7 - SGK Ngữ Văn 10 tập 2: Mở đầu bài phú, nổi bật lên là hình tượng nhân vật "khách". Anh (chị) hãy tìm hiểu

- Mục đích dạo chơi thiên nhiên, chiến địa của "khách"

Trả lời:

a) Nhân vật “khách” trong trong tác phẩm này thể hiện một phần cái tôi của tác giả. “Khách” giương buồm dong gió lướt bể chơi trăng nhưng mục đích không chỉ để thưởng thức vẻ đẹp thiên nhiên, mà còn để tìm hiểu mảnh đất từng ghi dấu nhiều chiến công oanh liệt của dân tộc. Khách xuất hiện với tư thế của con người đi nhiều, hiểu biết rộng, lại có tâm hồn phóng khoáng, chí hướng lớn lao:

b) Cái tráng chí bốn phương của “khách” được gợi lên thông qua hàng loạt địa danh. Những địa danh này chia thành hai loại: Loại địa danh lấy trong điển cố Trung Quốc, tác giả “khách” đi qua chủ yếu bằng sách vở, bằng tưởng tượng. Những địa danh này đều gắn với không gian to rộng phù hợp với “tráng chí bốn phương”

Loại địa danh thứ hai gắn với không gian cụ thể trên đất Việt Nam, ví dụ cửa Đại Than, bến Đông Triều,… Những địa danh này đều có thực và đang hiển hiện ngay trước mắt. Cảnh được nhà thơ miêu tả cũng như trên, rất hùng vĩ và hoành tráng:

Bát ngát sóng kình muôn dặm,

Thướt tha đuôi trĩ một màu

Qua những địa danh này, chúng ta có thể thấy nhân vật khách có tầm hiểu biết rộng về cảnh trí lịch sử dân tộc, có tráng chí bốn phương và có tâm hồn tự do phóng khoáng.

Câu 3 trang 7 - SGK Ngữ Văn 10 tập 2: Cảm xúc của "khách" trước khung cảnh thiên nhiên sông Bạch Đằng: Phấn khởi, tự hào? Buồn thương, nuối tiếc vì những giá trị đang lùi vào quá khứ? Lí giải cách lựa chọn của anh (chị).

Trả lời:

Trước cảnh thiên nhiên sông Bạch Đằng vừa hùng vĩ, hoành tráng lại vừa ảm đạm, đìu hiu, với một tâm hồn phóng túng nhạy cảm, “khách” vừa tự hào lại vừa buồn đau nuối tiếc. Khách vui trước cảnh non sông hùng vĩ và thơ mộng. (nước trời: một sắc, phong cảnh: ba thu), tự hào trước dòng sông từng ghi dấu bao chiến công hiển hách. Nhưng khách cũng buồn đau nuối tiếc vì chiến trường xưa một thời oanh liệt nay trở nên trơ trọi hoang vu. Dòng thời gian đang vùi lấp dần bao giá trị vào quá khứ.

Về mặt nghệ thuật, đoạn thơ chủ yếu ngắt bằng nhiều nhịp chẵn tạo nên giọng điệu nhịp nhàng, trầm lắng và khơi gợi nhiều nỗi suy tư.

Câu 4 trang 7 - SGK Ngữ Văn 10 tập 2: Vai trò của hình tượng các bô lão trong bài phú? Chiến tích trên sống Bạch Đằng đã được gợi lên như thế nào qua lời kể của các bô lão? Thái độ, giọng điệu của họ trong khi kể chuyện?

Trả lời:

Trong bài phú này, hình tượng các bô lão đóng vai trò là người kể chuyện và là người bình luận những chiến tích xưa. Các nhân vật này có thể là thật nhưng cũng có thể là nhân vật hư cấu, nhân vật đối thoại để nhà thơ bày tỏ tâm tư, tình cảm của mình.

Các bô lão xuất hiện và kể cho “khách” nghe về những chiến công, nhất là chiến công của “nhị thánh”. Lời kể của các bô lão rành rọt theo trình tự diễn biến tình hình: từ lúc quân ta xuất trận với khí thế hào hùng, đến khi trận chiến diễn ra gay go, quyết liệt. Và rồi cuối cùng chính nghĩa đã chiến thắng gian tà, quân giặc “hung đồ hết lối” đành chấp nhận chuốc lấy bại vong

Đến nay nước sông tuy chảy hoài

Mà nhục quân thì khôn rửa nổi!

Thái độ và giọng điệu của các bô lão khi kể chuyện đầy nhiệt huyết, tự hào. Nó là cảm hứng của những người trong cuộc. Lời kể tuy ngắn gọn, súc tích và cô đọng nhưng vẫn khái quát đầy đủ, chân thực, sinh động không khí của trận đánh, của chiến trường.

Qua lời bình luận của các bô lão về chiến thắng trên sông Bạch Đằng, có thể thấy ta thắng giặc vì địa thế núi sông hiểm trở, vì đất nước ta tồn tại tự ngàn xưa. Hơn nữa do ta có nhân tài mà chí hướng, sức mạnh có thể nuốt sao Ngưu.

Kìa trận Bạch Đằng mà đại thắng

Bởi đại vương coi thế giặc nhàn

Câu 5 trang 7 - SGK Ngữ Văn 10 tập 2: Lời ca của các vị bô lão và lời ca nối tiếp của "khách" nhằm khẳng định điều gì?

Trả lời:

Lời ca của các vị bô lão vừa mang ý nghĩa tổng kết, vừa thể hiện một chân lí sáng ngời:

Những người bất nghĩa tiêu vong

Nghìn thu chỉ có anh hùng lưu danh

Lời của “khách” ca ngợi sự “anh minh” của hai vị thánh quân (Trần Thánh Tông và Trần Nhân Tông) đồng thời ca ngợi giá trị của những chiến công lịch sử (đem lại nền thái bình muôn thuở). Nhân vật khách bình luận rồi đi đến kết luận: trong mối quan hệ giữa “địa linh” (đất hiểm) và “nhân kiệt” (người tài) thì nhân kiệt giữa vai trò quyết định. Ta thắng giặc không phải chỉ vì đất hiểm mà quan trọng hơn là bởi dân tộc ta có “đức cao”. Sau này trong Đại cáo bình Ngô, Nguyễn Trãi cũng nhắc đến cái “đức” của ta,. Tư tưởng đề cao nhân tố con người, đề cao sức mạnh của chính nghĩa trở thành một điểm nhấn về giá trị nhân văn của bài phú

Câu 6 trang 7 - SGK Ngữ Văn 10 tập 2: Phát biểu về giá trị nội dung và nghệ thuật của bài phú.

Trả lời:

Khái quát về giá trị của bài phú

- Giá trị nội dung: bài phú thể hiện lòng yêu nước và niềm tự hào dân tộc – tự hào về truyền thống anh hùng bất khuất và truyền thống đạo lí nhân nghĩa sáng ngời của dân tộc Việt Nam. Tác phẩm cũng thể hiện tinh thần nhân văn cao đẹp qua việc đề cao vai trò, vị trí của con người

- Giá trị nghệ thuật: Phú sông Bạch Đằng có cấu tứ đơn giản mà hấp dẫn, bố cục chặt chẽ, lời văn linh hoạt, hình tượng nghệ thuật sinh động, vừa gợi hình tượng, vừa giàu sức khái quát và triết lí. Ngôn từ nghệ thuật của tác phẩm trang trọng, tráng lệ và lắng đọng, gợi cảm, giàu suy tư.

GHI NHỚ
Qua những hoài niệm về quá khứ, Phú sông Bạch Đằng đã thể hiện lòng yêu nước và niềm tự hào dân tộc trước chiến công trên sông Bạch Đằng, đồng thời ca ngợi truyền thống anh hùng bất khuất, truyền thống đạo lí nhân nghĩa của dân tộc Việt Nam. Tác phẩm cũng chứa đựng tư tưởng nhân văn cao đẹp qua việc đề cao vai trò, vị trí của con người trong lịch sử.
Phú sông Bạch Đằng là đỉnh cao nghệ thuật của thể phú trong văn học trung đại Việt Nam

LUYỆN TẬP

Câu 2 - Luyện tập trang 7 - SGK Ngữ Văn 10 tập 2: Phân tích, so sánh lời ca của "khách" kết thúc bài Phú sông Bạch Đằng với bài thơ Sông Bạch Đằng (Bạch Đằng giang) của Nguyễn Sưởng (bản dịch)

Mồ thù như núi, cỏ cây tươi

Sóng biển gầm vang, đá ngất trời

Sự nghiệp Trùng hưng ai dễ biết

Nửa do sông núi, nửa do người

Trả lời:
Lời ca của khách trong lời kết của bài Bạch Đằng giang phú và bài thơ Bạch Đằng giang của Nguyễn Sưởng có nhiều nét giống nhau: cả hai bài thơ đều thể hiện lòng tự hào trước những chiến công hiển hách trên sông. Ngoài lòng tự hào dân tộc, cả hai bài còn là lời khẳng định sự anh minh của “nhị thánh” và bày tỏ thái độ đề cao, trân trọng vai trò và vị trí của con người trong quá trính làm nên lịch sử.

Giải các bài tập Tuần 19 SGK Ngữ văn 10 •Phú sông Bạch Đằng (Bạch Đằng giang phú) •Đại cáo bình Ngô (Bình Ngô đại cáo) •Viết bài làm văn số 4 (Văn thuyết minh)

Bài trước Bài sau

Lớp 10

Chương 1: Xã hội nguyên thủy Chương 1: Nguyên tử Chương 1: Mệnh đề - Tập hợp Chương 1: Vectơ Phần 1: Cơ học Chương 1: Thành phần hóa học của tế bào Chương 1: Chuyển hóa vật chất và năng lượng ở vi sinh vật Chương 1: Động học chất điểm Chương 5: Địa lí dân cư Chương 1: Động học chất điểm Chương 1: Việt Nam từ thời nguyên thủy đến thế kỉ X Chương 5: Chất khí Chương 1: Các cuộc cách mạng tư sản (từ giữa thế kỉ XVI đến cuối thế kỉ XVIII) Phần 1: Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học. Chương 1: Nguyên tử Chương 1: Bản Đồ Chương 2: Xã hội cổ đại Chương 2: Vũ trụ. Hệ quả các chuyển động của trái đất Chương 2: Bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học và Định luật tuần hoàn Phần 2: Nhiệt học Chương 2: Cấu trúc của tế bào Chương 2: Sinh trưởng và sinh sản của vi sinh vật Chương 2: Tích vô hướng của hai vectơ và ứng dụng Chương 6: Cơ cấu nền kinh tế Chương 2: Động lực học chất điểm Chương 2: Động lực học chất điểm Chương 2: Hàm số bậc nhất và bậc hai Chương 6: Cơ sở của nhiệt động lực học Chương 2: Việt Nam từ thế kỉ X đến thế kỉ XV Chương 2: Các nước Âu - Mỹ Phần 2: Công dân với đạo đức Chương 2: Bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học và Định luật tuần hoàn Chương 3: Trung Quốc thời phong kiến Chương 3: Cấu trúc của Trái Đất. Các quyển của Trái Đất. Chương 3: Liên kết hóa học Chương 3: Chuyển hóa vật chất và năng lượng trong tế bào Chương 3: Virut và bệnh truyền nhiễm Chương 3: Phương pháp tọa độ trong mặt phẳng Chương 7: Địa lí nông nghiệp Chương 3: Tĩnh học vật rắn Chương 3: Cân bằng và chuyển động của vật rắn Chương 7: Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể Chương 3: Việt Nam từ thế kỉ XVI đến thế kỉ XVIII Chương 3: Phong trào công nhân (từ đầu thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX) Chương 3: Phương trình - Hệ phương trình Chương 3: Liên kết hóa học Chương 4: Phản ứng oxi hóa - khử Chương 4 : Phân bào Chương 4: Một số quy luật của lớp vỏ địa lí Chương 8: Địa lí công nghiệp Chương 4: Các định luật bảo toàn Chương 4: Các định luật bảo toàn Chương 4: Việt Nam ở nửa đầu thế kỉ XIX Chương 4: Ấn Độ thời phong kiến Chương 4: Bất đẳng thức - Bất phương trình Chương 4: Phản ứng hóa học Chương 5: Nhóm Halogen Chương 9: Địa lí dịch vụ Chương 5: Cơ học chất lưu Sơ kết lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX Chương 5: Đông Nam Á thời phong kiến Chương 5: Nhóm halogen Chương 5: Thống kê Chương 6: Cung và góc lượng giác. Công thức lượng giác Chương 6: Oxi - Lưu huỳnh Chương 10: Môi trường và sự phát triển bền vững Chương 6: Chất khí Chương 6: Tây Âu thời trung đại Chương 6: Nhóm oxi Chương 7: Tốc độ phản ứng và cân bằng hóa học Chương 7: Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể Chương 7: Tốc độ phản ứng và cân bằng hóa học Chương 8: Cơ sở của nhiệt động lực học

Tuần 19 SGK Ngữ văn 10

•Phú sông Bạch Đằng (Bạch Đằng giang phú) •Đại cáo bình Ngô (Bình Ngô đại cáo) •Viết bài làm văn số 4 (Văn thuyết minh)

+ Mở rộng xem đầy đủ