Soạn bài Tiếng hát con tàu - Chế Lan Viên - Ngữ văn 12 tập 1

Câu 1 - Trang 146 SGK ngữ văn 12 tập 1: Hình ảnh con tàu và Tây Bắc ngoài ý nghĩa cụ thể còn có ý nghĩa tiêu biểu tượng trưng. Hãy đọc kĩ bài thơ để hiểu được ý nghĩa biểu tượng đó. Căn cứ vào nội dung bài thơ, hãy cắt nghĩa nhan đề và bốn câu thơ đề từ.

Trả lời

a. Nhan đề bài thơ:
- Con tàu là hình ảnh biểu trưng cho khát vọng lên đường, cho khát vọng đi xa, cho những ước vọng lớn lao ở phía trước mà đất nước và nhân dân cũng như tác giả đang hướng tới. Đích đến của con tàu ấy là một cuộc sống rộng mở, phát triển và tự do, cũng là nguồn cội cảm hứng của những sáng tác nghệ thuật.
- Tiếng hát thể hiện cho sự say mê, nhiệt huyết của tâm hồn khi tìm được hướng đi trong hành trình đến với nhân dân và đất nước.
→ Tiếng hát con tàu hay chính là tiếng hát của tâm hồn nhà thơ - một tâm hồn tràn đầy khát vọng, và sự tin tưởng vào lý tưởng, một cuộc sống mới. Tâm hồn ấy đã hoá thân thành con tàu, bắt đầu cuộc hành trình đến với Tây Bắc, đến với nhân dân, đến với cội nguồn của cảm hứng sáng tạo nghệ thuật.
b. Khổ thơ đề từ:
- Với tác giả Tây Bắc đã hoá thành linh hồn, hoá thành từng tế bào sống trong cơ thể mình. Tây Bắc và tâm hồn người thi sĩ đã hoá thành một sợi dây liên kết bền vững chẳng thể tách rời. Đó là nơi mà đã trải qua biết bao nhiêu đạn lửa vô tình, cũng là nơi ươm mầm cho những tác phẩm nghệ thuật. 
- Từ một tâm hồn đã hoá thành những con tàu, đó là sự khát vọng hoà mình vào trong biển lớn - cuộc sống lớn của dân tộc, mạch nguồn của đất nước, của nhân dân.

Câu 2 - Trang 146 SGK ngữ văn 12 tập 1: Bài thơ có thể chia làm mấy đoạn ? Nêu ý chính của từng đoạn, Bố cục đó thể hiện sự vận động tâm trạng của chủ thể trữ tình như thế nào ?

Trả lời

Bố cục:
- Đoạn 1: 2 khổ đầu: Sự trăn trở lời mời gọi lên đường
- Đoạn 2: 9 khổ giữa: Khát vọng về với nhân dân, nơi khắc ghi nhiều kỉ niệm nghĩa tình trong kháng chiến.
- Đoạn 3: 4 khổ cuối: Khúc hát lên đường mê say, đầy tin tưởng.
→  Mạch tâm trạng được thể hiện trong bài thơ hết sức tự nhiên, dồn dập và lôi cuốn, tăng dần theo trình tự, từ sự trăn trở trước lời mời gọi, cho đến sự hoài niệm và sự biết ơn về quá khứ hào hùng đã qua, để rồi khép lại là tiếng hát giục giã, sôi nổi đầy mãnh liệt.

Câu 3 - Trang 146 SGK ngữ văn 12 tập 1: Niềm hạnh phúc lớn lao khi gặp lại nhân dân được nhà thơ thể hiện trong khổ thơ nào ? Phân tích đặc sắc về nghệ thuật của khổ thơ đó ?

Trả lời

Khổ thơ thể hiện niềm vui khi nhân vật trữ tình gặp lại nhân dân:

"Con gặp lại nhân dân như nai về suối cũ
Cỏ đón giêng hai, chim én gặp mùa
Như đứa trẻ thơ đói lòng gặp sữa
Chiếc nôi ngừng bỗng gặp cánh tay đưa"

- Đoạn thơ thể hiện niềm vui khôn tả của nhà thơ khi gặp lại nhân dân, niềm vui ấy được tô nét rất tinh tế bằng những hình ảnh so sánh vô cùng sống động. Đối với người con, nhân dân chính là tình yêu thương chan chứa, bảo vệ, cưu mang, cũng là nguồn sống, bầu sinh khí cho sự sống của chính anh.

Câu 4 - Trang 146 SGK ngữ văn 12 tập 1: Hình ảnh nhân dân trong kỉ niệm của nhà thơ được gợi lên qua hình ảnh những con người cụ thể nào ? Phân tích những khổ thơ nói về những kỉ niệm đó để làm rõ sự gắn bó và lòng biết ơn sâu nặng của nhà thơ với nhân dân.

Trả lời

Những hình ảnh nhân dân trong kỉ niệm của nhà thơ:
- Người anh du kích
- Thằng em liên lạc
- Người mế
- Người con gái Tây Bắc

Những trang ký ức được lật lại với rất nhiều cảm xúc về những con người Tây Bắc đậm đà tình thương, thiết tha nồng đượm. Người anh du kích với “Chiếc áo nâu suốt một đời vá rách / Đêm cuối cùng anh cởi lại cho con"; thằng em liên lạc “Rừng thưa em băng, rừng rậm em chờ", “chưa mất một phong thư"; người mế “lửa hồng soi tóc bạc" “Năm con đau, mế thức một mùa dài". Và rồi hình ảnh người con gái Tây Bắc hiện lên trong cử chỉ ấm áp “Anh nắm tay em cuối mùa chiến dịch", trong huơng thơm của “Vắt xôi nuôi em giấu giữa rừng”. Tình cảm sâu đậm ấy đã được tô đậm hơn bằng tình yêu đôi lứa. Tình yêu ấy rất mãnh liệt, và đầy xúc cảm được thể hiện thông qua nỗi nhớ gia diết “nhớ em như đông về nhớ rét", “Như xuân đến chim rừng lông trở biếc”. Một tình yêu thật đẹp “như cánh kiến hoa vàng" “làm đất lạ hoá quê hương"
→ Những hình ảnh được sử dụng hết sức chân thực và gợi cảm, cùng với phép so sánh độc đáo, đoạn thơ thể hiện tình yêu thương lòng biết ơn sâu sắc đối với nhân dân Tây Bắc - đó là đại gia đình, là linh hồn của người chiến sĩ kháng chiến.

Câu 5 - Trang 146 SGK ngữ văn 12 tập 1: Hãy tìm những câu thơ thể hiện rõ nhất chất suy tưởng và triết lí của thơ Chế Lan Viên.

Trả lời

Những câu thơ thể hiện rõ nhất chất suy tưởng và triết lí của thơ Chế Lan Viên:
“ Khi ta ở chỉ là nơi đất ở
Khi ta đi đất đã hoá tâm hồn"
"Tình yêu làm đất lạ hóa quê hương"

Câu 6 - Trang 146 SGK ngữ văn 12 tập 1: Nhận xét và đánh giá nghệ thuật sáng tạo hình ảnh của Chế Lan Viên trong bài thơ.

Trả lời

- Những hình ảnh thơ có tính khái quát, mang màu sắc hiện đại, có tính triết luận nhưng đậm chất trữ tình. Hình ảnh thường được tổ chức thành từng chuỗi, tiếp nối, bổ sung nhằm khắc sâu ý tưởng, cảm xúc của tác giả.
- Các phép so sánh được sử dụng rất nhuần nhuyễn, tạo sự đối xứng nhịp điệu trong câu thơ, cùng với những hình ảnh so sánh sắc sảo và độc đáo.
- Ngôn ngữ trau chuốt, chắc lọc tinh tế.
- Giọng điệu trầm bổng, mạnh mẽ, lôi cuốn