Soạn bài Lao xao

A. Bố cục

- Đoạn 1 : Từ đầu đến  Râm ran : cảnh làng quê chớm hè.

- Đoạn 2 : Còn lại) : Các loài chim ở đồng quê.

B. Tóm tắt

Trời chớm vào hè, cây cối um tùm, tỏa ngát hương hoa, ong bướm nhộn nhịp bay nhảy. Thế giới của các loài chim ở đồng quê hiện lên sinh động với đa dạng các loài chim. Chim Bồ các thì to mồm, chị Điệp nhanh nhảu. Rồi cả sáo sậu, sáo đen, tu hú, chim ngói, chú chim nhạn hiền lành, gần gũi với con người. Bìm bịp thì lại suốt ngày rúc trong bụi cây, chim diều hâu hung ác đuổi bắt gà con, quạ lia lia láu láu dòm chuồng lợn, chim chèo bẻo kẻ cắp nhưng hung hăng, thích đánh nhau, đánh cả diều hâu lẫn quạ. Rồi có cả chim cắt hung dữ đến mức không một loài chim nào trị được thế mà bị chèo bẻo đánh cho ngắc ngoải.

I. Đọc - Hiểu văn bản

Câu 1 :  Bài văn tả và kể về các loài chim ở làng quê có theo một trình tự nào không, hay hoàn toàn tự do ? Để trả lời câu này, em hãy : 

a) Thống kê theo trình tự tên của các loài chim được nói đến.

b) Tim xem các loài chim có được sắp xếp theo từng nhóm loài gần nhau hay không ?

c) Tìm hiểu cách dẫn dắt lời kể, cách tả, cách xâu chuỗi hình ảnh, chi tiết.

Bài văn được bắt đầu bằng những đường nét tả cảnh thiên nhiên ( thời gian, không gian, hương vị âm thanh) rồi đến sự xuất hiện của con người ; dường như có sự nối tiếp âm thanh "lao xao" của thiên nhiên bằng âm thanh "râm ran" của đám trẻ.

a) Trình tự tên của các loài chum được nói đến :

- bố các, chim ri, sau sậu, sáo đen, tu hú ;

- chim ngói, nhạn, bìm bịp ;

- diều hâu, chèo bẻo, quạ đen, quạ khoang, cắt.

b) Trong bài văn, tác giả tả rất nhiều loài chim, song không phải tả một cách ngẫu nhiên hay lộn xộn. Trái lại, việc lựa chọn để sắp xếp thứ tự tả ở đây có trình tự rõ rệt theo những nhóm loài gần nhau : 

- Đầu tiên là nhóm loài chim " đều có họ với nhau. Họ của chúng đều hiền cả".

- Tiếp đó là chim ngói, nhạn, bìm bịp giống như bước trung gian ; 

- Sau cùng là nhóm những loài chim ác.

- Loài chim đánh lùi lũ chim ác : chèo bẻo.

c) Cách dẫn dắt lời kể rất tự nhiên : từ thiên nhiên đến con người, từ chuyện trẻ em sang chuyện các loài chim.

Riêng chuyện các loài chim, tác giả đã sử dụng cách kể như không phải bằng văn mà là lời nói thường, cũng không phải do ai gợi ra mà bắt đầu từ tiếng kêu của loài bồ các để dẫn dắt lời kể ; tiếp sau đó vận dụng cấu trúc của đồng dao dân ca để phát triển mạch kể.

Mạch kể giữa các loài chim hiền với các loài chim ác được tiếp nối bởi sự xuất hiện của các loài chim ngói, chim nhạn và chim bìm bịp. Đặc biệt, sự xuất hiện của chim bìm bịp như là "cầu nối" (khi nó kêu thì một loại chim ác, chim xấu mới ra mặt). Đồng thời, trong từng nhóm loài, tác giả dùng các hình ảnh sinh hoạt, tập tính của chúng để xâu chuỗi thành mạch văn phát triển hợp lí và sinh động.

Câu 2 : Nhận xét về nghệ thuật miêu tả các loài chim. Cụ thể là :

a) Chúng được miêu tả về những phương diện nào và mỗi loài được miêu tả kĩ điểm gì ? (hình dạng, màu sắc, tiếng kêu hoặt hót, hoạt động và đặc tính).

b) Kết hợp tả và kể như thế nào ? Tìm những dẫn chứng cho thấy các loài chim được tả trong môi trường sinh sống, hoạt động của chúng và trong mối quan hệ giữa các loài.

c) Nhận xét về tài quan sát và tình cảm của tác giả với thiên nhiên, làng quê qua việc miêu tả các loài chim.

Trả lời :

a) Nghệ thuật miêu tả các loài chim : 

- Bồ các kêu váng lên

- Sáo hót, to te học nói.

- Tu hú đậu cây tu hú mà kêu tiếng to nhất họ.

- Chim ngói sạt qua rồi vội vã kéo nhau về.

- Nhạn vùng vẫy tít trời xanh kêu "chéc chéc".

- Bìm bịp được kể bằng một câu chuyện hấp dẫn như cổ tích.

- Diều hâu :

+ Mũi khoằm, lao như mũi tên đánh nhau bắt gà con.

+ Tiếng kêu rú lên.

- Chèo bẻo đánh diều hâu túi bụi, kêu "chéc chéc".

- Chim cắt cánh nhọn như dao chọc tiết.

b) Trong bài văn, tác giả đã kết hợp tả và kể khá nhuần nhuyễn. Chẳng hạn : đang tả sáo sậu, sáo đen hiền thì xen kể "con sáo đen tọ tọe học nói" ; đang kể con tu hú lại kể về sự xuất hiện của mùa tu hú trong vườn nhà ông Tấn ; hoặc đang kể về nguồn gốc con "bìm bịp" lại tả màu sắc, sau đó trở lại kể về môi trường sống của nó...

Sự kết hợp tả và kể còn được thể hiện trong mối quan hệ đấu tranh sinh tồn giữa các loài, chẳng hạn : việc tranh cướp mồi giữa diều hâu và chèo bẻo, giữa chèo bẻo và chim cắt.

c) Trong từng loài chim tác giả đã quan sát và nhấn mạnh các đặc điểm riêng biệt. Thế giới chim liên kết thành một xã hội như loài người : có hiền, có dữ, có mâu thuẫn giải quyết bằng bạo lực ...

Cũng như vậy, kết hợp tả và kể về các loài chim, tác giả vừa thể hiện khả năng quan sát rất tinh tế, vừa thay đổi được giọng văn làm cho mạch văn uyển chuyển, sinh động ; đồng thời qua đó cũng thể hiện tình cảm gắn bó thân thiết giữa tác giả và thiên nhiên.

Câu 3 : Trong bài có sử dụng nhiều chất liệu văn hóa dân gian như thành ngữ, đồng dao, truyện cổ tích. Hãy tìm các dẫn chứng.

Chất liệu văn hóa dân gian :

- Thành ngữ : Kẻ cắp bà già.

- Đồng dao: Bồ các là bác chim ri

                   Chim ri là dì sáo sậu...

- Kể chuyện : Câu chuyện ông sư lừa bịp chết thành chim bìm bịp.

Cách sử dụng chất liệu dân gian nói trên làm cho mạch văn phát triển tự nhiên, lời kể sinh động mà gần gũi với đời sống con người ; song đôi khi chính cách nhìn nhận và đánh giá ấy cũng mang tính định kiến, gán ghép khiên cưỡng. 

Câu 4 : Bài văn đã cho em những hiểu biết gì mới và những tình cảm như thế nào về thiên nhiên, làng quê qua hình ảnh các loài chim ?

Bài văn đã đem đến những hiểu biết thú vị về đặc điểm, tập tính, hình dáng của một số loài chim ; từ đó giúp chúng ta yêu mến hơn và có tinh thần trân trọng giữ gìn vẻ đẹp của thiên nhiên, cảnh sắc quê hương.

II. Luyện tập

Em hãy quan sát và miêu tả một loài chim quen thuộc ở quê em.

Cần có các ý sau :

- Đối tượng miêu tả : chim bồ câu, chim sẻ, chim cút, chim sáo,...

- Vẻ ngoài : bộ lông, màu sắc, kích cỡ, ...

- Tập tính sinh hoạt.

- Sự thích thú, tình cảm của em với loài chim ấy.