Soạn bài Nghĩa tường minh và hàm ý

I - Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý

Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi (trang 74 - SGK Ngữ Văn 9 tập 2)

Câu hỏi :

Câu 1 trang 75 - SGK Ngữ Văn 9 tập 2 : Qua câu “Trời ơi, chỉ còn có năm phút !”, em hiểu anh thanh niên muốn nói điều gì ? Vì sao anh không nói thẳng điều đó với họa sĩ và cô gái ?

- Hàm ý : nhanh quá, thật là tiếc. 

- Anh không muốn nói thẳng điều đó có thể vì ngại ngùng, vì muốn che giấu tình cảm của mình.

Câu 2 trang 75 - SGK Ngữ Văn 9 tập 2 : Câu nói thứ hai của anh thanh niên có ẩn ý gì không ?

Câu nói thứ hai của anh thanh niên không có ẩn ý.

Ghi nhớ :

Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.

II - Luyện tập

Câu 1 trang 75 - SGK Ngữ Văn 9 tập 2 : Đọc đoạn trích đã dẫn ở mục I và cho biết :

a) Câu nào cho thấy họa sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên ? Từ ngữ nào giúp em nhận ra điều ấy ?

b) Tìm những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái trong câu cuối đoạn văn. Thái độ ấy giúp em đoán ra điều gì liên quan tới chiếc mùi soa ?

Trả lời :

a) - Câu “Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy”.

- Hành động “tặc lưỡi” biểu thị thái độ không muốn nhưng đành vậy.

b) - mặt đỏ ửng (thái độ ngượng ngùng)                 

- nhận lại chiếc khăn (không tránh được)       

- quay vội đi (quá ngượng) 

Cô đã cố tình “bỏ quên” chiếc khăn mùi soa làm kỉ niệm, nhưng anh thanh niên vì quá thật thà tưởng cô bỏ quên nên gọi cô để gửi trả lại.

Câu 2 trang 75 - SGK Ngữ Văn 9 tập 2 : Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau đây :

Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái :

- Đây, tôi giới thiệu với anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè : ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa cái món chè pha nước thơm như nước hoa củ Yên Sơn nhà anh.

(Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)

Trả lời :

Hàm ý của câu nói : ông hoạ sĩ già chưa kịp uống nước chè buổi sớm.

Câu 3 trang 75 - SGK Ngữ Văn 9 tập 2 : Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của hàm ý.

Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp dọa đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng :

- Vô ăn cơm !

Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra :

- Cơm chín rồi !

Anh cũng không quay lại.

(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)

Trả lời :

Câu Cơm chín rồi, chứa hàm ý : Ông vô ăn cơm đi.

Câu 4 trang 76 - SGK Ngữ Văn 9 tập 2 : Đọc các đoạn trích sau đây (trích từ truyện ngắn Làng của Kim Lân), cho biết những câu in đậm có phải là câu chứa hàm ý không. Vì sao ?

a) Có người hỏi :

- Sao bảo làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà ?…

- Ấy thế mà bây giờ đổ tốn ra thế đấy !

Ông Hai trả tiền nước, đứng dây, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to :

- Hà, nắng gớm, về nào…

Ông lão vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo.

b) - Này, thầy nó ạ...

Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì.

- Thầy nó ngủ rồi à ?

- Gì ?

Ông lão khẽ nhúc nhích.

- Tôi thấy người ta đồn...

Ông lão gắt lên :

- Biết rồi !

Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi, hiu hắt.

Trả lời :

a) Câu “Hà, nắng gớm, về nào...” không chứa hàm ý. Đây là cách nói lảng, tránh đề tài đang bàn.

b) Câu “Tôi thấy người ta đồn...” không chứa hàm ý. Đây là câu nói dở dang.