Soạn bài Sang thu

I. Đọc - Hiểu văn bản

Câu 1 trang 71 - SGK Ngữ Văn 9 tập 2 : Sự biến đổi của đất trời sang thu được Hữu Thỉnh cảm nhận bắt đầu từ đâu và gợi tả qua những hình ảnh, hiện tượng gì ? 

Trả lời :

Nhà thơ dùng mọi giác quan để cảm nhận những tín hiệu thu về :

- Cảm nhận bằng khứu giác và xúc giác : hương ổi phả vào trong gió se. 

- Cảm nhận bằng thị giác : sương chùng chình qua ngõ. 

- Từ những cảm nhận tinh tế mà tài hoa ấy, ta như thấy hình bóng một con người với một tâm hồn nhạy cảm, yêu thiên nhiên tha thiết.

Câu 2 trang 71 - SGK Ngữ Văn 9 tập 2  : Phân tích sự cảm nhận tinh tế của nhà thơ về những biến chuyển trong không gian lúc sang thu. (Gợi ý: qua hương vị, qua vận động của gió, sương, của dòng sông, cánh chim, đám mây, qua nắng, mưa, tiếng sấm. Chú ý các từ phả vào, chùng chình, dềnh dàng…)

Trả lời :

Cảm nhận tinh tế của nhà thơ về những biến chuyển của trời đất sang thu trong không gian được thể hiện qua sự vận động của thiên nhiên :\

- Sông lúc sang thu êm ả, dềnh dàng như đang lắng lại.

- Lũ chim bắt đầu vội vã bay về phương nam tránh rét. 

- Đám mây mùa hạ như dải lụa treo trên bầu trời; nửa nghiêng về mùa hạ, nửa nghiêng về mùa thu.

Qua đó, ta thấy được nhà thơ là người có tâm hồn giao cảm sâu sắc với thiên nhiên.

Câu 3 trang 71 - SGK Ngữ Văn 9 tập 2 : Theo em, nét riêng của thời điểm giao mùa hạ – thu này được Hữu Thỉnh thể hiện đặc sắc nhất qua hình ảnh, câu thơ nào ? Em hiểu thế nào về hai dòng thơ cuối bài :

Sấm cũng bớt bất ngờ

Trên hàng cây đứng tuổi.

(Gợi ý :

- Ý nghĩa tả thực về thiên nhiên (hiện tượng sấm, hàng cây) lúc sang thu.

- Tính ẩn dụ của hình ảnh (sấm: những vang động bất thường của ngoại cảnh, cuộc đời; hàng cây đứng tuổi: con người từng trải).

Trả lời :

Những biến chuyển của nắng, mưa, sấm chớp trong lúc giao mùa hiện lên với những nhận xét tinh tế của một người am tường về thời tiết.

- Nắng cuối hạ vẫn còn nồng, còn sáng.

- Thời tiết ở vào thế ổn định mang tính đặc trưng của mưa nắng lúc giao mùa. 

- Hai dòng cuối bài có 2 tầng ý nghĩa : tả thực và ẩn dụ.

- Tả thực : sang thu, sấm và mưa nhỏ dần, không đủ sức lay động hàng cây đã bao mùa thay lá.

- Hình ảnh ẩn dụ :

+ Sấm tượng trưng cho những khó khăn trở ngại của cuộc đời.

+ Hàng cây đứng tuổi tượng trưng cho con người từng trải. 

Con người từng trải sẽ vững vàng hơn trước những thử thách của cuộc đời. 

II. Luyện tập (trang 72 - SGK Ngữ Văn 9 tập 2)

Dựa vào các hình ảnh, bố cục bài thơ, viết một bài văn ngắn diễn tả cảm nhận của Hữu Thỉnh trước sự biến chuyển của đất trời lúc sang thu.

Học sinh có thể tham khảo bài văn ngắn sau

Bài làm

Bài thơ Sang thu của nhà thơ Hữu Thỉnh là một trong những bài thơ miêu tả tinh tế, đặc sắc nhất sự biển đổi của cảnh vật trong không gian cuối hạ đầu thu. Trước khung cảnh giao mùa tuyệt đẹp ấy, tác giả không chỉ thể hiện lòng yêu mến vẻ đẹp thiên nhiên của quê hương đất nước mà còn đồng thời thể hiện những suy ngẫm về triết lý cuộc đời.

Ở hai khổ thơ đầu, một loạt những sự vật, hiện tượng thiên nhiên được tác giả khắc họa như: hương ổi, sương, sông, chim, đám mây mùa hạ. Trong khoảnh khắc giao mùa, mọi sự vật đều có sự thay đổi. Mùa thu đến kéo theo hương ổi thoang thoảng trong không gian. “Sương chùng chình qua ngõ” như cố ý nán lại, tiếc nuối níu kéo mùa hạ. Dòng chảy của sông cũng như chậm lại, thong thả hơn trong cái tiết mùa thu đang đến gần. Đám mây mùa hạ “vắt nửa mình sang thu”, hình ảnh đầy tính gợi hình. Những sự vật thiên nhiên trong bài thơ đã được tác giả thổi vào đó những hành động của con người. Cả không gian cũng như có xúc cảm, có tâm hồn. Thiên nhiên đất trời được tác giả Hữu Thỉnh khắc họa trong trạng thái lửng lơ, nửa còn là hạ, nửa đã là thu. Sang thu, nhịp sống dường như chậm lại, tất cả trở nên thư thái, nhẹ nhàng hơn. Những hình ảnh trên đã thể hiện sự quan sát nhạy bén, tinh tế của nhà thơ trước những chuyển động dù khẽ khàng của thiên nhiên. Nó cũng đồng thời bộc lộ tâm trạng vừa như nuối tiếc mùa hạ, lại vừa đang chào đón mùa thu của nhà thơ khi đứng giữa thiên nhiên giao mùa.

Nếu hai khổ thơ đầu là xúc cảm của nhà thơ trước vẻ đẹp thiên nhiên thì đến khổ thơ cuối, dòng cảm xúc ấy chuyển sang suy tư, triết lý. Thông qua cảnh sắc thiên nhiên đất trời khoảnh khắc giao mùa, nhà thơ đã bày tỏ những suy nghĩ về triết lý nhân sinh: Khi bước sang nửa bên kia con dốc cuộc đời, con người ta sẽ trở nên bản lĩnh hơn, bình tĩnh hơn trước những biến cố, bất ngờ của cuộc sống. Những hiện tượng thiên nhiên như “nắng”, “mưa”, “sấm” là biểu tượng cho những biến cố xảy đến với con người trong cuộc sống. “Hàng cây đứng tuổi” chính là hình ảnh của những con người đã từng trải, đã bước qua thời tuổi trẻ.

Những hình ảnh giàu tính biểu tượng cùng với bố cục của bài thơ đã góp phần khắc họa dòng tâm trạng, cảm nhận của nhà thơ Hữu Thỉnh trước sự biến chuyển của đất trời lúc sang thu.